فرایند و مراحل یک تحقیق علمی

فرایند و مراحل یک تحقیق علمی

یک پژوهش علمی اساسا در دو مرحله قابل طبقه بندی است:

1)     مرحله قبل از انجام تحقیق یا همان ارایه طرح تحقیق

2)     مرحله انجام تحقیق

فرایند تحقیق به صورت نظامدار و سیستماتیک

1.       مشاهده

2.       تعیین مساله و حوزه مشکل

3.       برگرفتن چارچوب نظری و تدوین فرضیه ها

4.       برساختن تعاریف و مفاهیم عملیاتی

5.       تنظیم طرح پژوهش

6.       جمع آوری داده ها

7.       تجزیه و تحلیل داده ها

8.       تفسیر داده ها

9.       ارایه راهکار برای نیل به اهداف تحقیق

بر طبق دسته بندی از نظر ماهیت و محتوا می توان تحقیقات را به سه دسته طبقه بندی کرد

1.       تحقیق بنیادی : عمده ترین جهت گیری این تحقیقات معطوف به نظریه پردازی است.

2.       تحقیق کاربردی: این تحقیقات به دنبال ره حل های یک مشکل اند

3.       تحقیق علمی: از نوع تحقیقات کاربردی است ولی برای حل مشکل تنها به ارایه راه حل بسنده نمی کند بلکه راه حل های پیشنهادی را اجرا کرده و نتیجه آن را در اجرا می بیند.

______________________________________________________________________________

طرح تحقیق (proposal) شامل موارد زیر است:

1. عنوان موضوع
2. تعریف و بیان مساله
3. ذکر اهداف تحقیق
4. اهمیت و ضرورت تحقیق
5. دلایل انجام تحقیق و انتخاب موضوع
6. طرح تحقیق شامل سوالات اصلی و فرعی، تعریف متغیرها و فرضیه
7. روش تحقیق مورد استفاده برای تحقیق و دلایل انتخاب روش مذکور

1. ‏ویژگی های عنوان موضوع:‏

       چارچوب و دامنه عنوان باید مشخص، محدود و دارای حد و مرز باشد

       شفاف و رسا باشد

       با اهداف تحقیق همراستا باشد

       جذاب باشد

       با زبان علمی مناسب با آن رشته انتخاب شود

       دارای بازه زمانی و ترجیحا مکانی باشد

       مساله مداری یا فرصت مداری در عنوان تحقیق مشخص باشد (نشانگر نوعی سوال یا مساله باشد)

       بهتراست دانشجو درمورد موضوعاتی تحقیق کند که نسبت به دسترس بودن اطلاعات آن مطمئن باشد(به علت محدودیت زمان و هزینه)

2. حداکثر در 10 الی 12 خط بیان شود و شامل بیان محورهای کلیدی نظیر فرصتها، مزایا و مشکلات و نارسایی ها ، مشخص کردن مساله و موضوع اصلی به روشنی باشد (تعریف مساله: هرگونه وضعیتی که در آن وضعیت میان حالت موجود و حالت مطلوب شکاف وجود دارد)

تعاریف بایستی دو ویژگی زیر را دارا باشند:

       روشن ساخت پدیده مورد مطالعه

       برقراری ارتباط بین اجزا و عوامل مربوط با یک روش شفاف

یعنی با ارائه تعریف جامع نسبت به موضوع و روشن ساختن تعاملات متغیرها، فرایند و مسیر پژوهش را در راستای اهداف پژوهش قرار دهیم.

3. هیچ فعالیتی بدون هدف معنی ندارد. بهتر است اهداف را به صورت الویت بندی شده قرار دهیم: اهداف اولیه، ثانویه و نهایی

اهداف اولیه: اهدافی که محقق به طور مستقیم به دنبال دستیابی به آنهاست

اهداف ثانویه: اهدافی که به واسطه تحقق اهداف اولیه محقق می شوند

اهداف نهایی: در هر تحقیق، محقق منحصرا در رابطه با اهداف اولیه پاسخگو است. اهداف نهایی حجم گسترده تری از افراد و جامعه یا سازمانها را تحت پوشش قرا می دهد.

4.ذکر مسایل و مشکلات فعلی، پیامدهای این مشکلات در حال و آینده به طور کمی و کیفی و ...

بهتر است در 7 الی 8 خط بیان گردد.

5. اهم دلایل در رابطه با انتخاب موضوع به صورت فهرست وار و علمی و مستدل که این دلایل نقش زیادی در تصویب طرح و پذیرفته شدن اولیه آن دارد.

6. سوال اصلی: اصلی ترین مساله ای که ذهن محقق را به خود مشغول کرده است.

از آنجای که سوال اصلی معمولا کلان و دارای ابعاد مختلف است به ناچار به سوالات فرعی تجزیه می شوند یعنی سوالات فرعی از دل سوال اصلی بیرون می آیند.

فرضیه حدس و گمان تایید نشده در قالب پاسخ به سوالات تحقیق است. فرضیه ها ما را هدایت می کنند تا به جمع آوری اطلاعات پرداخته، آنها را تحلیل کرده و سپس فرضیات را رد یا تایید کنیم. یعنی باعث کانالیزه شدن مسیر تفکر و عمل محقق در فرآیند تحقیق می شود. همچنین باعث محدود کردن دامنه و محدوده تحقیق می شود.فرضیه بایستی با سوالت تحقیق هماهنگ باشد.

مثال فرضیه: نیروی انسانی مناسب موجب بهره وری سازمان می شود.

فرضیه دارای متغرهای مستقل و وابسته است. در مثال بالا نیروی انسانی متغیر مستقل و بهره وری سازمان متغیر وابسته است و رابطه بین متغرها علی و معلولی است.

7. انواع روشهای تحقیق:

       روش تحقیق موردی(case): محقق تلاش می کند با پژوهش و کالبدشکافی رخداد یا واقعه ای که قبلا اتفاق افتاده رفتارهای آتی آن را جهت دهد. نتایج حاصل از تحقیق موردی معمولا چارچوب و دامنه محدودی از حیث زمان و مکانی دارد.

       روش تحقیق توصیفی: دراین روش نتیجه گیری و استنتاج یافته ها انجام نمی شود و فقط اطلاعات بدست آمده طبقه بندی و ارائه می شوند.

       روش تحقیق علی

       روش تحقیق تبیینی

       تجربی

.

.

.

نکته: بخش های 1 و 4 و 5 بایستی باهم همپوشانی ، یکپارچگی داشته باشند و درضمن مشابه نبودن واژه ها معنا و مفهوم هم را تقویت و حمایت کنند و بیانگر نگاه سیستمی و سازماندهی شده محق خواهند بود. اهداف تحقیق و سوال اصلی نیز بایستی یکپارچگی داشته باشند.